آب انبارهای ایرانی
آب انبارها در آغاز، گودال هایی بودند که از آب باران و سیلاب ها پر می شدند. به تدریج بشر خود به انبار کردن آب در این گودال ها پرداخت و سرانجام به ایجاد انبارهای آب در مکان های مورد نیاز دست زد (عسگری، 1388 :195). ویژگی مشترک همه آب انبارها، قرار داشتن مخزن در زیرزمین و در سطح پایین تر از آبراه، قنات، چشمه، مسیر رودخانه و آب باران بوده است. برای ساخت هر آب انبار، سه عامل اساسی را باید در نظر می گرفتند: نخست موقعیت مکانی قرار گرفتن در محله و شهر و ارتباط فضایی آن با دیگر بناهای همگانی و مجتمع های زیستی شهر؛ دوم، موقعیت زمین، خاک و ارتباط آن با منابع تأمین کننده آب و سوم، موقعیت اقتصادی (مسرت، 1389: 130). بی گمان شکوهمندترین آب انبارهای ایران را در ساخت و معماری آب انبارهای شهری می توان یافت. آب انبارهای شهری به طور معمول در مراکز محله ای و در کنار مجتمع های مسکونی ساخته می شدند و هرچه محله و شهر گسترش می یافت، آب انبارهای جدیدی به بافت محله ها افزوده می شد. در تعیین موقعیت فضایی آب انبار سعی می شد مکانی انتخاب شود که بیش ترین توده جمعیتی را در برگیرد. یکی از مکان های بسیار رایج، قرار گرفتن در کنار بناهای همگانی و شاخص از نظر مذهبی، آموزشی، تجاری و پر رفت و آمد مانند مسجد، حسینیه، زیارتگاه، بقعه، بازار، کاروانسرا، میدان، گذر اصلی، حمام و یا بازار بود که به طور عمده تشکیل مجموعه ای کارآمد و به سامان را می داد. وجود آب انبار در یک محله، حتی باعث شکل دهی کوچه ها و گذرگاه های آن نیز می شده است؛ به گونه ای که دسترسی به آب انبار، مبنای طراحی این کوچه ها و شاهراه ها می گردیده است. در واقع این نوع تامین آب در مراکز محله ای یا شهر، علاوه بر تامین نیاز مادی به آب، نشانه ای عالی از یک نیاز به زندگی اجتماعی شهری بوده است (آیت الله زاده شیرازی، 1349: 31).
- عسگری، نصرا (1388)، «آب انبار سردار بزرگ قزوین و نقش آن در زندگی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم محله راه ری سابق»، فصلنامه فرهنگ مردم، شماره 32 ، ص 193 – 20.
- مسرت، حسین (1389)، آب انبارهای شهر یزد (درآمدی بر پیشینه، کارکرد و ساختار آن ها)، انتشارات یزدا، تهران.
- آیت الله زاده شیرازی، باقر(1349)، آب انبارهای حاشیه کویر ،نشریه باستان شناسی و هنر ایران، ش 5، ص 30 – 36.