حیاط مرکزی
حیاط های مرکزی در معماری سنتی ایران بسان قلب تپنده ای مرکز تمام نیروها، رویدادها و محل تجمع ارزش ها هستند. به گونه ای که ارزش های ساختاری، غنا، هویت و کیفیات مطلوب فضایی در این بخش از خانه به اوج خود می رسد. در این نوع معماری حیاط خانه قسمت به جا مانده طراحی و ساخت و ساز نیست. در بافت بومی شهرهای سنتی نیز فضاهای باز نظیر میدان ها، خیابان ها و معابر، فضاهایی انسان محور بوده و با همین ویژگی کانون هایی برای حضور و برای شکل گیری هویت های فرهنگی، تعاملات اجتماعی و انسانی بوده اند و به واقع، مرکزی را برای فعالیت های فرهنگی، تفریحی، فراغتی، گردشی، زندگی مدنی و تبادل دیدگاه ها، عقاید و دیدگاه ها افراد جامعه فراهم کرده اند. چنین فضاهایی موید این مهم هستند که سازماندهی محله های شهری سنتی حول یک فضای باز اصلی و سازماندهی اجزای خانه سنتی حول فضای باز امری تصادفی نیست و بسیار مدبرانه، آگاهانه و هدفمند صورت گرفته است (احمدی، 1388). در گذشته حیاط مرکزی برای صرفه جویی در مصرف انرژی شکل گرفته و فضای باز حیاط مرکزی با محوریت خود ابعاد معين جهت گیری و مکان یابی هدفمند عنصری تعیین کننده در حفظ انرژی بوده است. در اقلیم کویری حیاط مرکزی اصلی ترین فضا در خانه ها به حساب می آیند این خانه ها از نظر وضعیت استقرار نوعا در جهت قبله قرار دارند و فضاها حول حیاط مرکزی سازماندهی شده اند. حیاط با حرکات خورشید هماهنگ است صفه جنوبی منزلگاه سایه و صفه شمالی شاه نشین و جایگاه خورشید است (معماریان، 1389). نادر اردلان نیز سازماندهی فضا در معماری سنتی ایران را مولد عوامل چون اقليم مي داند و می گوید: مقدم برهمه شرایط اقلیمی است که حیاط مداری را در معماری برای زندگی سالم در این منطقه واجب می گرداند(اردلان، 1389).
- احمدی، زهرا (1388)، مطالعه نقش فضای باز در معماری سنتی ایران جهت بهبود و ارتقاء معماری معاصر، نشریه آبادی، شماره 68، صص 52-58.
- اردلان، نادر (1389)، منشور حقوق اسکان؛ تهران: نشر یاد اوران.
- معماریان؛ غلامحسین (1389)، معماری ایران، تهران.