چهار باغ ایرانی

چهار باغ ایرانی

از نظر اغلب محققان، الگوی ساماندهی طبیعت در باغ ایرانی، الگویی چهار قسمتی است که دو جوی آب متقاطع و حوضی در مرکز آن قرار دارد. نظام مهندسی، نظام کاشت، نظام آب و کالبد باغ از آن تبعیت می کند و این الگوی چهار قسمتی الگوی چهار باغ نامیده می شود که یک کهن الگو یا «آرکه تایپ» است. براین اساس اغلب طراحان معاصر که طرحشان ملهم از باغ ایرانی است نیز خود را ملزم به حفظ این هندسه می دانند(شاهچراغی، 1393). درارتباط با ایدئولوژی مفهوم چهارباغ برخی از نظرات، ضمن اعتقاد به الگوی شکل چهاربخشی در باغ ایرانی، آن را ناشی از اعتقاد ایرانیان در مورد شکل زمین (جایگاه نخستین انسان ها) یا چهار نهر بهشتی می دانند که با توجه به عدم چهاربخشی دانستن زمین از سوی ایرانیان، می توان اندیشه تأثیر صوری بهشت را بر شکل باغ ایرانی مورد تردید قرار داد (منصوری و حیدرنتاج، 1390). بر این اساس، این مفهوم ریشه در اندیشه و جهان بینی ایرانیان در قبل و پس از اسلام ندارد. مفهوم و ایدئولوژی الگوی چهارباغ در تقسیم هندسی باغ ایرانی به طور کل به مفاهیم چهارگانه زیر نسبت داده شده است:

–  چهار عنصر تشکیل دهنده جهان (باد – خاک – آب – آتش)

–  چهار نهر بهشتی

–  چهار جهت اصلی جغرافیایی جهان (شمال – جنوب –شرق – غرب)

–  چهار فصل (بهار – تابستان – پاییز – زمستان)

–  چهار شرایط طبیعی (سرد – گرم – خشک – مرطوب)

–  چهار عنصر اصلی (جماد – گیاه – حیوان – انسان)

–  چهار دستگاه اصلی موسیقی ایرانی (چهارگاه – شور –ماهور – همایون)

• شاهچراغی، آزاده (1393)، بازیابی طرح تک محوری چهارباغ ایرانی، نشریه هویت شهر، دوره 8، شماره 20، صص 19-34.
• حیدرنتاج، وحید (1388)، باغ های سمرقند، مجله منظر، 1 (1) : 4- 10.
• حیدرنتاج، وحید (1394)، نقدی بر منشأ تفکرات الگوی چهاربخشی در باغ ایرانی. مجله هنر و تمدن شرق، 3 (7): 6- 27.