کبوترخانه
کبوترخانه ها سازه هایی قدیمی هستند برای نگهداری کبوترها و جمع آوری کرد این پرندگان که در آن دوران جهت مصارف کشاورزی کاربرد فراوان داشته اند. البته این کود در صنایع دیگر مانند دباغی، چرم سازی برای نرم کردن و باروت سازی نیز استفاده می شده است. از دیرباز و در سایر نقاط جهان نیز ساخت کبوترخانه به منظور استفاده از کود کبوتران رواج داشته است، در ایران هم به همین منوال بوده است. کبوترخانه ها در ایران در نقاط گوناگون ساخته شده اند اما در مناطق مرکزی مانند اصفهان و يزد معمول تر بوده است. در دوره ی صفوی به دستور شاه عباس ساخت کبوترخانه ها به دلیل رونق کشاورزی اوج گرفت. ژان شاردن جهانگرد فرانسوی در سفرنامه خود می نویسد:«به باور من ایران کشوری است که بهترین کبوترخانه های جهان در آنجا ساخته می شود. این کبوترخانه های عظیم، شش بار بزرگ تر از بزرگ ترین پرورشگاه های پرندگان ماست. پیرامون اصفهان بیش از ۳۰۰۰ کبوترخانه شمرده اند» (ژان شاردن؛ ترجمد حسین عریضی، 1379). کبوترخانه ها به کم تر بنایی شبیه هستند. برخی گفته اند که به برج شبیه اند. اما جنگجویان این برج ها، کبوترانی هستند که به پیام آوری صلح شهره اند. کبوترخانه برای کبوتر بسان کندویی است برای زنبور عسل. در سال های دور، کبوترخانه ها در نظام کشاورزی سنتی ایران کاربرد بسیار پر اهمیتی داشت و امروز نیز به عنوان یک فناوری برآمده از فرهنگ ایرانی قابل بررسی هستند. کبوترخانه ها از این منظر قابل توجه هستند که همچون بادگیرها، يخچال ها، آب انبارها، قنات ها و کاروانسراها، جزو بناهای زادبومی ایران محسوب می شوند. این گونه بناها با توجه به ارتباطی که با سبک زندگی مردم و دانش بومی آنان دارند، در دنیای امروز بسیار اهمیت دارند (سفرنامه فرد ریچاردز، 1379). کبوتر خانه ها را در مناطقی می ساختند که از اقلیمی کویری بهره مند بود مصالح و روش ساخت نیز متاثر از شرایط محیطی مانند بافت معماری که گل رس و کاه و نمک بنیادش بود و مقاوم در برابر سرما و گرما و عایقی حرارتی و صوتی تا آرامش کبوتران درون کبوتر خانه را تامین نماید(محمودیان، 1376).
- سفرنامه ی شاردن: (قسمت اصفهان)، ژان شاردن؛ ترجمه ی حسین عریضی، به کوشش مرتضی تیمور؛ با مقدمه ی فضلالله صلواتی اصفهان: نشر گل ها، 1379.
- محمودیان، محمد، چیت ساز، علی(1376)، برج های کبوتر اصفهان، نشر گل ها، اصفهان، ص 199، 201 و 202.
- نیازی, علی اکبر، سجادزاده، حسن، محمدی، عرفان (1392)، رشد هنراسلامی درکبوترخانه های ایران و مقایسه موردی آن با کبوترخانه های انگلستان، همایش ملی معماری، فرهنگ و مدیریت شهری، کرج، مرکز آموزش علمی کاربردی شهرداری کرج، دفتر معماری دید.