کهن الگوها در معماری
واژه آرکی تایپ هم در فلسفه و هم روانشناسی به معنای الگوی آغازینه یا کهن الگو به کار رفته است. نخستین بار از واژه یونانی آرک تیپوس به معنای مدل و یا الگویی به کاررفته است که چیزی را از روی آن می ساختند. یونگ ناخودآگاه همگانی و مفاهیم کهن را گنجینه ای از خاطره آثاری که آدمیاز نیاکان بسیار دور دست و حتی غیر انسانی خود به ارث برده است؛ می داند که تأثیر آن در مشهودات حسی و ادراکات هستند و در نسل های متوالی تکرارشده است (یونگ،1387). مفهوم الگو دراین مقاله با مفهوم گونه متفاوت است. گونه به معنای اشکال مختلف از یک رده می باشد. برای هر دو واژه جنوتایپ (الگوی زیستی) و فنوتایپ (الگوی کالبدی) پسوند تایپ به کاربرده شده که به معنی اشتراکاتی است که هر کدام از واژه ها به عنوان نماینده ای از گروهی هستند که اطلاعاتی در درون یک نوع یا گونه آن موجوداست (معماریان، 1392). در تعریف کهن الگوی مادر، یونگ به نقش های واقعی مادرانه مثل مادر و مادربزرگ و ایزد بانوان یا مادران مجازی اشاره می کند. «نمادهای مادر به طور مجازی در چیزهایی حضور دارد که نشان دهندۀ کوشش برای دستیابی به رستگاری است مانند بهشت، قلمرو الهی و بسیاری از چیزهایی که تعلق خاطر به وجود می آورند یا هیبت دارند مثل کلیسا، دانشگاه، شهر یا کشور، آسمان، زمین، جنگل ها، دریا یا آب های راکد، دنیای زیر زمین و ماه می توانند نماد مادر باشند. این کهن الگو به چیزها و جاهایی ارتباط پیدا می کند که نشان دهندۀ معموال باروری و حاصل خیزی هستند. این نماد می تواند به صخره، غار، درخت، چشمه، چاه عمیق یا مجراهای گوناگون مانند حوض غسل تعمید یا گل های ظرف مانند، مثل گل سرخ یا نیلوفر آبی ارتباط پیدا کند. اشیای توخالی مانند اجاق و ظروف آشپزی و البته رحم و هر چیزی شبیه به آن، به کهن الگوی مادر ارتباط دارند (یونگ، ۱۳۹۵ :۱۰۰).
- یونگ،کارل گوستاو (1384)، انسان و سمبول هایش، ترجمه ی محمود سلطانیه، تهران: جامی.
- معماریان، غلامحسین، محمدعلی طبرسا (1392)، گونه و گونهشناسی معماری، نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران (6)103: -114.
- یونگ، کارل گوستاو (1395)، ناخودآگاه جمعی و کهن الگو (ترجمۀ فرناز گنجی و محمدباقر اسماعیلپور)، تهران: جامی.