بام های گنبدی
گنبد را يكي از بهترين نوع بام ها به ويژه براي دهانه هاي بزرگ با مصالحي چون خشت و آجر و سنگ دانسته اند كه قادر به تحمل فشار است؛ زيرا اين گونه از مصالح قديمي تحمل كششي ندارند و به كمك شكل گنبد مـي تـوان از تحمـل فشاري آن ها براي انتقال نيرو استفاده كرد (گريگوريان، 1353: 5). گنبد نيز يكي از ساختارها و عناصر مهم معماري هند در دورة اسلامي و پيش از آن اسـت و كـاربرد آن در بناهـاي آييني فقط جنبة نمادين داشته است، چنانكه در برخي از استوپاها فضاي زيرساختار گنبدي شكل پر و بدون كاركرد بـود و فقط از فرم آن به دلايل نماد پردازانه استفاده مي شود (كومار آچاريا، 2003: 67). در بناهـاي دوران اسـلامي، بـه ويـژه در آرامگاه ها نيز كاربرد گنبد را به دلايل نمادين مي توان مشاهده كرد، بدون آن كـه ضـرورت كـاركردي بـراي اسـتفاده از آن وجود داشته باشد (بتلي، 2010: 77). رنه گنون نيز به نمادين بودن شكل گنبد و اهميت آن در طراحي و سـاخت بناهـاي آييني اشاره كرده است (گنون، 2000 :15). به نظر مي رسد معبد پانتئون در روم با توجه به برخي مفاهيم كيهـان شناسـي كه براي گنبد و كره قائل بودند، طراحي و ساخته شد (مان، 1993: 43). برخی از دیگر بناها در اقلیم گرم و خشک ایران دارای بام های گنبدی شکل است. این گنبدهای خشت و گلی در مقایسه با پشت بام های صاف عملکرد مؤثرتری را به منظور کاهش گرمای خورشیدی دارند. شکل گنبدی به سطح کل پشت بام می افزاید و در نتیجه شدت تابش خورشید بر سطح وسیع تری تقسیم می شود. بدین وسیله دمای متوسط پشت بام کاهش می یابد و گرمای کم تری به درون خانه منتقل می شود. به علاوه این بام ها موجب افزایش ارتفاع سقف اتاق زیرین می شوند و فضای بیشتری را برای صعود هوای گرم درونی و خروج آن از طریق پشت بام فراهم می کنند (خیرآبادی، 1376: 43).
- خیرآبادی، مسعود (1376)، شهرهای ایران ترجمه: حسین حاتمی نژاد و عزت اله مافی، نشر نیکا، چاپ اول، تهران.
- Coomara Swamy, A., 2003, Introduction to Indian Art, Translated by Amir Hossein Zekrgo, Rozaneh, Tehran. (in Persian)
- Batley, C., 2010, The Design Development of Indian Architecture, Chahar-Tagh, Tehran. (in Persian)
- Guenon, R., 2000, The Dome and the Wheel, Translated by Mohammad Ali Hamid Rafiei, Architecture and Culture, No 4, PP. 14-18. (in Persian)
- A. T, 1993, Sacred Architecture, Element Books Limited, Dorset.