حوضخانه در معماری ایرانی
یکی دیگر از عناصر معماری سنتی حوضخانه است که با استفاده از عنصر آب مخصوصا در اقلیم های گرم و خشک کاربرد ویژه ای دارد حوضخانه به عنوان یک فضای تابستان نشین هم به صورت یک فضای مستقل و هم به صورت یک فضای جانبی در خانه های مسکونی ساخته می شده است. حوضخانه ها عموما دارای مشخصه و شرایط زیر بوده اند:
ا- در نقطه ای ساخته می شده اند که آب یک رشته قنات به صورت دائمی از آنجا عبور می کند ۲- اطراف آن به صورت مشجر و یا حداقل اراضی کشاورزی باشد ٢- پلان مقطع آن ها عموما مربع شکل و بعضأ مربع مستطیل می باشد ۴- در وسط همه آن ها بدون استثناء یک حوض است ۵- جیهه رو به حیاط و صحن حوضخانه همواره به سمت یک درگاه باز می شده است 5- به نسبت تمکن مالک، حوضخانه دارای دو یا چهار اتاق در دو طرف حوض بوده است(امینیان، 1378). حوضخانه در زيرزمين قرار داشته و در آن حوضي براي سكونت و خنكاي تابستان وجود داشته است. در حقيقت خانه تابستاني كه در آن حوض باشد و بيشتر همراه با فواره بوده است. در كاشان فضاهاي بسيار متنوعي با عنوان حوضخانه در طبقه همكف در گوشه ها به چشم مي خورد. در كاشان فضاهاي حوضخانه معمولاً تزيينات يزدي بندي و با مصالح گچ يا سيمگل دارند(معماریان، 1387).
- امینیان، سیف الله (1378)، حوضخانه کاشان، جلد دوم مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
- معماريان، غلامحسين (1387)، آشنايي با معماري م سكوني، ايراني گونه شناسي درونگرا، انتشارات سروش دانش.