شوادان در معماری ایرانی
کلمه ﺷﻮادون از رﻳﺸﻪ ﺷﻮﺗﺎﭘﻮاﺗﺎ اﺳﺖ. اﻳﻦ واژه در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻓﻀﺎﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺮیک ﺑﻮ دن د ر ﻛﻨﺪن ﻛﺖ اﺳﺖ. ﺷﻮادان در ﻟﻐﺖ ﺷﻮ ﺗﺮﻛﻴﺐ +دان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. “ﺷﻮ” ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺎرﻳﻚ و ﺳﻴﺎه ، و ﺷﺐ و”دان” ﭘﺴﻮﻧﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺎریکی ﻓﻀﺎ (ستاری ساربانقلی، 1392). اين فضا كه شبادان، شبابيك، خشيان و باد كش نيز ناميده مي شود به طور مشخص در شهرهاي دزفول و شوشتر ديده مي شود و زير زميني با عمق بسيار زياد است. با توجه به ويژگي خاك اين دو شهر، در واقع در دل زمين حفر مي شود و معمولاً فاقد مصالح بنايي است و حداکثر در مواردي بخش هايي از ديواره آن را با گچ مي پوشانند. سقف آن گنبدي و فاقد سازه است. در بالاترين قسمت سقف، سوراخي وجود دارد كه معمولاً به كف حياط مي رسد. اين فضا گاه تا عمق 10 متر در زير زمين پايين مي رود و گاهي به زير حريم مالكيتي خانه مجاور نيز نفوذ مي كند. شوادان ها علاوه بر مكش سوراخ بالا كه موجب جريان هوا مي شود، از پديده نفوذ تأخيري فصول در زمين استفاده مي كنند. در چنان عمقي معمولاً با دماي يك يا حتي دو فصل قبل روبرو مي باشد. شوادان ها عملا تزييناتي ندارند و اغلب الگوي فضاي مشخصي در آن ها ديده نمي شود، اما در نمونه هاي عالي الگوي شكم دريده يا چليپا دارند(بینا، 1387).
- بينا، محسن (1387)، تجزيه و تحليل اقليمي شوادون ها در خانه هاي دزفول، مجله هنرهاي زيبا، شماره 33.
- ستاری ساربانقلی، حسن(1392)، شوادان؛ شاخصه اي از اقتصاد مقاومتي در هنر معماري ايراني، همایش ملي نقش سبك زندگي در اقتصاد مقاومتي، جاد دانشگاهی واحد البرز، دوره 1.