نارنجستان در معماری ایران
در كتاب فرهنگ مهرازي ايران، نارنجستان چنين تعريف شده است: ميان سرايي كه مي توان آن را سر پوشيده كرد و در باغچه آن درختان نارنج و غيره پرورش داد. حياط نارنجستان حياطي كوچك در مجموعه اندروني بوده كه علاوه بر تأمين نور فضاهاي اطراف، امكان نگهداري گياهاني را كه نسبت به يخبندان شهاي زمستان مناطق كويري حساس هستند فراهم می كرده است. ابعاد كوچك آن و مجاورت با طاق ها و توده هاي ساختماني كه در طول روز با انرژي خورشيد گرم مي شدند موجب مي شده كه با تخليه اين انرژي در طول شب، دماي فضاي محدود حياط بالاي صفر حفظ شود، و حتي در برخي موارد اين حياط ها سقفي با يك سوراخ بزرگ در مركز دارند كه در زمستان هاي خيلي سرد امكان پوشاندن آن با پارچه و جود داشته است. اين حياط ها به ندرت در محور هاي اصلي ب نا و بيش تر در گوشه ها و فضاهايي كه مشكل نور گيري داشتند ساخته مي شدند. الگوي معمولي آن ها مربع 9 قسمتي است كه در هر وجه آن يك فضاي سه دري قرار مي گرفته يا هشت ضلعي بوده اند. در برخي موارد با گوشه سازي، نوعي گنبد ناقص روي آن ها ساخته مي شده، تزيينات اين فضا كه تحت تأثير تزيينات اتاق ها و فضاهاي جانبي هم بوده، به شكل گلويي آجركاري يا آجر لعاب دار بوده است (رفیع زاده و همکاران، 1383)
- رفیع زاده، ندا، رنجبر، کرمانی، رفیعی سرکشی، بیژن (1383)، فرهنگ مهرازی ایران، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، نوبت 1.