چهارصفه در معماری ایرانی
گونه ای ساختمان است با چهار تالار(صفه) در چهار سوی یک گنبد میانی و چهار اتاق در گوشه ها (رفیعی سرشکی و رفیع زاده و رنجبر کرمانی، 1387: 184). الگوی(چهارصفه) به اشکال مختلفی در معماری بروز می کند. چهارصفه در دوره ی ساسانی در دو گونه ی مشخص استفاده شده است. دسته ای که به چهار ایوانی معروفند و تداوم آن چیزی است که پیش تر در دوره ی هخامنشی و معماری کاخ آشور تجربه شده است. پلان دست کم دو واحد معماری مسکونی در تیسفون بر این قاعده است. کالبد اثر دارای میانسرا است؛ این الگو برای ساخت بسیاری از مساجد و کاروانسراهای دوره ی اسلامی استاندارد قایل توجهی شده است. از سده ی هفتم هجری این طرح چنان به چشم آشنا شده بود که اگر مسجدی چنین نبود کاستی برای آن به شمار می رفت (پیرنیا، ۱۳۷۹، 11). تغيیرات زیادی در دوره های بعد متوجه این الگو نیست. در واقع جز اقتضای انواع تزیینات و گاه اشراف ایوان قبلی در مساجد بر دیگر سمت ها، تغییر چشمگیری در ابن الگو صورت نمی گیرد. این الگو، طرح پسندیده ای برای معماری مسکونی دست کم در اواخر سده های میانه و متأخر اسلامی در منطقه ای چون یزد شده است. همان اندازه که در متون کهن این شهر واژه ی چهارصفه با دلالت معماری آن استفاده شده؛ در محور تاریخی شهر، نمونه های عینی آن از دوره ی آل مظفر در ساخت برخی از مدارس، بقاع، مساجد و خانه ها دیده می شود (خادمزاده، ۱۳۸۹).
- پیرنیا، محمد کریم (1379)، مساجذ. از کتاب معماری ایران ذوره اسلامی. گردآورنده محمد یوسف کیانی، تهران انتشارات سمت.
- خادمزاده، محمدحسن، مجید علوی و اله الوندیان خاکباز (1389)، معماری دوره آل مظفر یزد (ایلخانی و تیموری)، با نگاهی به بناهای عصر اتابکان. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
- رفیعی سرشکی، بیژن و ندا رفیع زاده و علی محمد، رنجبر کرمانی (1387)، فرهنگ مهرازی (معماری) ایران. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.